Młodzi pracownicy są grupą najbardziej podatną na niestabilność zatrudnienia i życia w wielu krajach europejskich. Sytuację tę pogorszył postępujący kryzys ekonomiczny w 2009 roku, kiedy liczba młodych bezrobotnych wzrosła dramatycznie do 49% w niektórych krajach. Mimo, że Polska i Niemcy przeszły przez kryzys stosunkowo dobrze, sytuacja młodych pracowników jest nadal niepewna. W Polsce liczba młodych bezrobotnych wynosi 24%, jednak większość osób zatrudnionych pracuje w oparciu o umowy niestandardowe. W Niemczech, przy raczej niskiej stopie bezrobocia młodych (6%), istnieje system, który nie do końca się sprawdza, ponieważ o każdy staż czy praktykę ubiega się pięcioro wnioskodawców (Lehmkuhl 2013). Młodzi ludzie doświadczają nietypowych form zatrudnienia takich, jak umowy na czas określony, praca agencyjna, zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu lub nieodpłatne praktyki. W pierwszych latach pracy niestandardowe zatrudnienie często stanowi substytut bezrobocia, niezależnie od poziomu umiejętności i wykształcenia. (Albert et al. 2010: 41). Zarówno w Polsce, jak i w Niemczech to właśnie młodzi dotknięci są najczęściej negatywnymi konsekwencjami elastycznego rynku pracy.
Prezentowany projekt badawczy proponuje nowe spojrzenie teoretyczne na prekarnyjne warunki pracy i życia, które wpływają na wyłanianie się form świadomości społecznej, klasowej i politycznej, indywidualne strategie życiowe i zbiorowe zaangażowanie obywatelskie młodych pracowników w Polsce i w Niemczech. Analizując przypadek młodych pracowników prekaryjnych, badania opierają się na podejściu relacyjnym, historycznym i interpretatywnym wobec prekarności, której społeczne granice uwarunkowane przez cechy instytucjonalne odmian kapitalizmu, dyskursy kulturowe i polityczne o “standardowym zatrudnieniu”, a także praktyki aktorów społecznych. Jednocześnie, celem projektu jest analiza próbuje uchwycić zbieżności doświadczeń młodych ludzi w prekaryjnych pracach w kontekście późnego kapitalizmu, post-fordowskiego społeczeństwa oraz transformacji postsocjalistycznej. Na tym tle staramy się zrozumieć indywidualne i zbiorowe sposoby radzenia sobie przez młodych ludzi z konsekwencjami niestabilnego zatrudnienia, a także zjawisko fragmentacji ich doświadczenia klasowego oraz to, jak postrzegają dobrze funkcjonującą gospodarkę.
Na poziomie metodologicznym, zdecydowaliśmy przystosować krajowe tradycje badawcze do międzynarodowych badań nad pracownikami prekaryjnymi. Należą do nich ‘wskaźnik gospodarki dobrze urządzonej” (Juliusz Gardawski), niemieckie koncepcje badań nad prekaryzacją (np. Klaus Dörre) i interpretatywne metody badań biograficznych Fritza Schuetzego. Opracowanie wspólnych narzędzi metodologicznych do zrozumienia sytuacji i strategii życiowych pracowników w warunkach niepewności stanowi istotną wartość dodaną prezentowanych badań. Empiryczną podstawą analiz są dwa badania ilościowe obejmujące 500 młodych pracowników prekaryjnych w Polsce i w Niemczech, 120 wywiadów biograficznych z pracownikami do 30 roku życia w obu krajach oraz analizy danych wtórnych.
Prekarność rozumiana jest jako kategoria relacyjna, która zależy od społecznie podzielanej definicji “pracy standardowej / normalnego zatrudnienia” (Dörre 2010). Oprócz obiektywnych warunków zatrudnienia, uwzględnia ona także doświadczenia subiektywne. W związku z tym przez prekarność rozumiemy nie tylko sytuację utraty dochodów wystarczających do utrzymania, osłabienie więzi społecznych oraz ograniczenie praw socjalnych, które uważane są za standardowe w badanych społeczeństwach, lecz również subiektywne doświadczenie utraty uznania i integracji społecznej (Dörre 2007; Dörre et al.2004). Zarówno w Niemczech, jak i w Polsce, pomimo znaczącego wzrostu prekaryjnych form zatrudnienia, protesty ludzi młodych są stosunkowo rzadsze w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Odpowiedzią na zaistniałą sytuację w Polsce była m.in. emigracja ludzi młodych, w dużo mniejszym stopniu obserwowana w przypadku Niemiec (Meardi 2007). Bierność obywatelska i polityczna nie oznacza akceptacji prekaryjnych warunków pracy – wprost przeciwnie, np. w Niemczech 90% osób poniżej 35 roku życia postrzega niestabilne zatrudnienie jako psychologicznie obciążające, poza tym 87% uważa, że komplikuje ono plany życiowe i rodzinne (IG Metall 2012: 12). W Polsce większość czasowych pracowników (64%) uzasadnia, że podjęło się pracy czasowej z braku innych opcji (Eurostat LFS). Sytuacja braku protestów w obliczu panującej niechęci wobec prekaryzacji stanowi zasadnicze wyzwanie teoretyczne i empiryczne realizowanych w projekcie badań.
Bibliografia:
- Albert; Hurrelmann; Quenzel &TNS Infratest Sozialforschung. 2010. Jugend 2010. Eine pragmatische Generation behauptet sich. Frankfurt a. M.: Fischer Taschenbuch Verlag.
- Dörre; Krämer & Speidel. 2004. Prekäre Arbeit. Ursachen, soziale Auswirkungen und subjektive Verarbeitungsformen unsicherer Beschäftigungsverhältnisse. Das Argument 256, pp. 378-397.
- Dörre. 2006. Prekäre Arbeit. Unsichere Beschäftigungsverhältnisse und ihre sozialen Folgen. Arbeit. 15(3), pp. 183-191.
- Dörre. 2007. Die Wiederkehr der Präkarität. Subjektive Verarbeitung, soziale Folgen und politische Konsequenzen unsicherer Beschäftigungsverhältnisse. Lorenz & Schneider (eds.) Ende der Normalarbeit? Mehr Solidarität statt weniger Sicherheit – Zukunft betrieblicher Interessenvertretung. Hamburg: VSA, pp. 15-31.
- Dörre.2009. Die neue Landnahme. Dynamiken und Grenzen des Finanzmarktkapitalismus. Dörre; Lessenich & Rosa (eds.). Soziologie – Kapitalismus – Kritik. Eine Debatte. Frankfurt a. M.: Suhrkamp, pp. 21-86
- Dörre. 2010. Génération Précaire – ein europäisches Phönomen? Busch; Jeskow & Stutz (eds.). Zwischen Prekarisierung und Protest. Die Lebenslagen und Generationsbilder von Jugendlichen in Ost und West. Bielefeld: transcript, pp. 29-74.
- Gardawski. 2009. Polacy pracujący a kryzys fordyzmu. Warszawa: Scholar.
- Grekopoulou. 2011. „Wir sind ein Bild von der Zukunft” – Soziale Ungleichheitsstrukturen und Jugendproteste in Griechenland zu Beginn des 21. Jahrhunders. Schäfer; Witte & Sander (eds.). Kultur jugendlichen Aufbegehrens. Jugendprotest und soziale Ungleichheit. Weinheim: Juventa, pp. 165-186.
- IG Metall. 2012. IG Metall Studie Junge Generation. Persönliche Lage und Zukunftserwartungen der jungen Generation 2012.
- Lehmkuhl; Schmidt & Schöler. 2013. Ihr seid nicht dumm, ihr seid faul! Über die wunderliche Leistung Ausgreznung als selbstverschuldet erleben zu lassen. Maier & Vogel (eds.). Übergänge in eine neue Arbeitswelt? Blinde Flecke der Debatte zum Übergangssystem Schule - Beruf. Wiesbaden: Springer VS, pp. 115-130.
- Meardi. 2007. More voice after more exit? Unstable industrial relations in central eastern Europe. Industrial Relations Journal. 38, pp. 503-523.
